Pucz moskiewski

Pucz moskiewski
rozpad Związku Radzieckiego
Ilustracja
Od górnego lewego rogu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: miejsce śmierci trzech ofiar puczu zaraz po jego zakończeniu; prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn z trójkolorową flagą Rosji pozdrawia tłum demonstrantów w południe 22 sierpnia 1991 roku przed budynkiem Rady Najwyższej RFSRR; „KPZR – zakazać, rozwiązać, sądzić!” – napis na barykadzie na ulicy Koniuszkowskiej, za budynkiem ambasady USA; barykady przed rosyjskim Białym Domem w oczekiwaniu na atak puczystów; czołgi T-80UD na placu Czerwonym podczas puczu
Czas

19–22 sierpnia 1991

Miejsce

Moskwa, Rosyjska FSRR

Terytorium

ZSRR

Przyczyna

próba powstrzymania rozpadu Związku Radzieckiego

Wynik

niepowodzenie puczu,
przyspieszenie procesu rozpadu ZSRR,
rezygnacja Michaiła Gorbaczowa z urzędów Sekretarza Generalnego Komitetu Centralnego KPZR i prezydenta ZSRR,
odebranie KPZR statusu partii rządzącej oraz jej późniejsza delegalizacja,
ogłoszenie niepodległości przez Ukrainę, Białoruś, Łotwę i Estonię

Strony konfliktu
 ZSRR:

Wspierające republiki:
 Azerbejdżan
 Białoruś
 Kazachstan
 Kirgistan
 Tadżykistan
 Naddniestrze
 Turkmenistan
 Uzbekistan


Ugrupowania polityczne i społeczne:


Wsparcie zagraniczne:
 Chiny
 Irak
 Jugosławia
 Korea Północna
 Kuba
 Libia
 Sudan
 Wietnam

 Rosyjska FSRR:

Wspierające republiki:
 Armenia
Estonia Estonia
 Gruzja
 Litwa
Łotwa Łotwa
 Mołdawia
 Ukraina


Ugrupowania polityczne i społeczne:


Wsparcie zagraniczne:
 Australia
 Francja
 Japonia
 Kanada
 Niemcy
 Stany Zjednoczone
 Wielka Brytania
 Włochy

Dowódcy
Giennadij Janajew
Dmitrij Jazow
Władimir Kriuczkow
Walentin Pawłow
Boris Pugo †
Oleg Bakłanow
Wasilij Starodubcew
Aleksandr Tiziakow

Ayaz Mütəllibov
Anatolij Małafiejeu
Mikałaj Dziemianciej
Nursułtan Nazarbajew
Askar Akajew
Absamat Masalijew
Kahhor Mahkamow
Igor Smirnow
Saparmyrat Nyýazow
Islom Karimov

Borys Jelcyn
Aleksandr Ruckoj
Rusłan Chasbułatow
Iwan Siłajew
Konstantin Kobiec

Lewon Ter-Petrosjan
Edgar Savisaar
Zwiad Gamsachurdia
Ivars Godmanis
Gediminas Vagnorius
Mircea Snegur
Valeriu Muravschi
Łeonid Krawczuk

brak współrzędnych

Pucz moskiewski, pucz sierpniowy lub pucz Janajewa – próba powstrzymania rozpadu systemu komunistycznego (demokratyzacja życia, tendencje separatystyczne) w przeżywającym głęboki kryzys ekonomiczny Związku Radzieckim[1]. Nieudany zamach stanu przeciw władzy prezydenta Związku Radzieckiego Michaiła Gorbaczowa, próba przejęcia władzy w Związku Radzieckim przez „twardogłowych” liderów Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, przeprowadzona w dniach 19–21 sierpnia 1991 roku. Twórcy zamachu wykorzystali powszechne niezadowolenie biurokracji państwowej oraz armii wobec głasnosti i pieriestrojki (która miała osłabić władzę centralną na rzecz uprawnień republik), uwięzili Michaiła Gorbaczowa, a wiceprezydent Giennadij Janajew przejął jego stanowisko[2]. Do Moskwy weszło wojsko radzieckie wyposażone w czołgi i otoczyło wszystkie ważniejsze gmachy[1]. Przywódcy puczu nie mieli jednak klarownego scenariusza przewrotu ani wystarczającej determinacji, żeby go skutecznie wykonać[3]. Sprzeciwiający się zamachowi prezydent Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Borys Jelcyn[2] (będący liderem obozu demokratycznego[1]) bezzwłocznie przekształcił budynek rosyjskiego parlamentu w centrum oporu i unieważnił rozkazy nowego przywództwa. Borys Jelcyn uzyskał poparcie społeczeństwa, lojalnych jednostek wojskowych i międzynarodowe (zwłaszcza Stanów Zjednoczonych, np. funkcjonariusze Centralnej Agencji Wywiadowczej podsłuchiwali rozmowy przywódców puczu). Pucz Janajewa nie powstrzymał reform, a doprowadził do ich gwałtownego przyspieszenia, wynosząc przy tym do władzy Borysa Jelcyna, który zastąpił Michaiła Gorbaczowa[2] (Borys Jelcyn toczył z Michaiłem Gorbaczowem nieformalną walkę o Kreml[4]). Podczas puczu zginęło 15 osób[5].

  1. a b c Bożena Bankowicz, Marek Bankowicz, Antoni Dudek Leksykon historii XX wieku, wyd. 1996, s. 362–364.
  2. a b c Jan Palmowski, Słownik najnowszej historii świata 1900-2007, wyd. 2008, tom 5, s. 86.
  3. Wojciech Roszkowski Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, s. 420.
  4. Uważam Rze Historia, nr 12(69), grudzień 2017, s. 32.
  5. Oxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 17. Poznań: Oxford Educational, 2005, s. 106–107. ISBN 83-7325-883-3.