Italio

Ĉi tiu artikolo plenumas laŭ redaktantoj de Esperanto-Vikipedio kriteriojn por elstara artikolo.
Italio
Repubblica Italiana

Flago de Italio

Blazono de Italio

Detaloj Detaloj
Nacia himno: Il Canto degli Italiani
Lokigo
suverena ŝtatolandosociala ŝtatounueca ŝtatorespubliko • Mediteranea lando • mondpotenco • OECD-lando
Bazaj informoj
Ĉefurbo Romo
Oficiala(j) lingvo(j) itala lingvo
Uzata(j) lingvo(j) Itala
Plej ofta(j) religio(j) plejparte katolikismo
Areo 301,338 km²
- % de akvo 2,4 %
Loĝantaro 58 850 717 (2023)
Loĝdenso 200,12 loĝ./km²
Loĝantoj Italoj
Vivolongo 0.951
Horzono +1
UTC+2 (marto ĝis oktobro)
Interreta domajno it
Landokodo ITA
Telefona kodo +39[1]
Internacia aŭtokodo I
Plej alta punkto Blanka Monto
Plej malalta punkto Contane
Politiko
Politika sistemo Respubliko
Ŝtatestro prezidento Sergio Mattarella
Ĉefministro Giorgia Meloni
Nacia tago 2-a de junio (tago de la transigo de monarkio al respubliko, en 1946)
Sendependiĝo 17-a de marto 1861
Ekonomio
Valuto Eŭro[2] (EUR)
MEP laŭ 2008
– suma 1.814.557
– pokapa 30.581
Esperanto-movado
Landa E-asocio Itala Esperantista Federacio kaj Itala Esperanto-Junularo
vdr
Citaĵo
 il bel paese ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe   la Bela Lando kiun l'Apeninoj dividas kaj l'maro ĉirkaŭas kaj l'Alpoj 
— Francesco PetrarcaCanzoniere, soneto CXLVI

ItalioItalujo (itale: Pri tiu ĉi sono Italia)[ Italja], oficiale Itala Respubliko (itale: Repubblica Italiana)[3], estas ŝtato de Suda Eŭropo.

Nomata ankaŭ per antonomazioj, kiel "la Boto" pro sia formo simila al boto kaj "bela lando" (itale "bel paese") pro sia klimato kaj pro siaj naturaj kaj artaj belaĵoj,[4] geografie Italio estas formata el tri partoj: unu kontinenta, limigita de Alpoj kaj de konvencia linio kiu kunligas La Spezia kun Rimini, unu duoninsula, kiu estas formata de cetera Italio kaj unu insula, kiu entenas la du plejgrandajn insulojn de la Mediteraneo, Sardinio kaj Sicilio, kie en la insulo de Pantelleria estas la malplej longa distanco de Afriko, je distanco de preskaŭ 70 kilometroj. La teritoriaj limoj etendiĝas entute en 1 800 kilometroj, dum la marbordoj longas 7 500 kilometrojn[5].

Ĝi najbaras okcidente al Francio, norde al Svisio kaj al Aŭstrio kaj oriente al Slovenio. La ŝtatetoj San Marino kaj Vatikanurbo estas enklavoj en Itala teritorio, dume la komunumo de Campione d'Italia estas eksklavo en italparolanta zono Kantono Tiĉino en Svisio.

Italio estas parlamenta respubliko; la nuna Prezidento de la Respubliko estas Sergio Mattarella kaj la ĉefministro de la Respubliko estas Giorgia Meloni. La oficiala lingvo estas la itala. La Konstitucio konsideras ankaŭ la dulingvismon kun aliaj lingvoj en kelkaj provincoj kaj garantias kelkajn minoritatajn lingvojn en la nacia teritorio.

Ekde 1871 la ĉefurbo estas la urbo Romo, "heredanto" de Florenco, sidejo (dum kvin jaroj) de la statutaj institucioj, kiu anstataŭigis Torinon en 1865; dum la Dua Mondmilito, dum kelkaj monatoj (septembro 1943-februaro 1944) la ĉefurbo estas transigita al Brindizio kaj, poste, al Salerno.

La sendependa kaj unueca Ŝtato, naskiĝinta en 1861 kiel Itala reĝlando sub la dinastio de Savojo, ne enhavis Romon kaj plej grandan parton de la aktuala Lazio, kiuj formis la Papan Ŝtaton (aneksitan la 20-an de septembro 1870), Veneton kaj Friulon, kiuj estis parto de la Aŭstra imperio (akiritaj en 1866), Venecion Julian kaj Trentinon-Supran Adiĝon/Sudtirolon, ankaŭ ili sub la dinastio de Habsburgoj (aneksitaj post ol la Unua Mondmilito); ĝi alprenis la respublikan formon la 18-an de junio 1946, sekve de la referendumo de la 2-a de junio. Sekve, la konstitucianta asembleo elektita dum la sama tago de la referendumo redaktis la Konstitucion, kiu, ekvalidita la 1-an de januaro 1948, atribuis al la Respubliko parlamentan econ.

Italio estas unu el la ses fondintoj de Eŭropa Unio kaj ĝi partoprenis al ĉiuj ĉefaj traktatoj de Eŭropa unuiĝo, inkluzive de la eniro en la Eŭro-zonon en 1999, ĉar ĝi subskribis en 1951 la Traktaton de Parizo kiu starigis la Eŭropan Komunumon pri Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ). Aldone, ĝi estas fondinto de NATO, de Konsilio de Eŭropo, de OEKE; ĝi aliĝis al UN, al Okcident-Eŭropa Unio kaj partoprenas al G7 kaj al G8.

  1. Krom Campione d'Italia, kiu uzas la prefikson +41 de Svislando
  2. Krom Campione d'Italia, kiu uzas la svisan frankon
  3. Unua artikolo de la Konstitucio: Italio estas demokrata respubliko, fondita sur laboro. La popola suvereneco apartenas al popolo, kiu praktikas ĝin en la formoj kaj en la limoj de la Konstitucio.
  4. "Del bel paese là dove 'l sì sona", Dante, Inferno, kanto XXXIII, verso 80; "il bel paese | Ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe" Petrarca, Canzoniere, p. CXLVI.
  5. Lo spazio costiero italiano. Arkivita el la originalo je 2010-04-10. Alirita 162010. Alirita la 2 2010.