Eos (mitologia)

Eos
Ἠώς
bogini zorzy porannej, brzasku i świtu
Ilustracja
Tzw. „Pieta Memnona” (Eos z ciałem Memnona), malowidło na attyckiej czarze czerwonofigurowej Durisa, V wiek p.n.e., Luwr, Paryż
Występowanie

mitologia grecka

Teren kultu

starożytna Grecja

Odpowiednik

Aurora (rzymski)

Rodzina
Ojciec

Hyperion lub Pallas

Matka

Teja

Mąż

1. Astrajos
2. Titonos

Dzieci

z Astrajosem:
gwiazdy, Fosforos (Hesperos), Boreasz, Zefir, Notos, Euros,
przypuszczalnie także:
Apeliotes, Kajkias, Lips, Skiron;
z Titonosem:
Emation, Memnon

Stanisław Wyspiański: Jutrzenka, Fosforos, Hesperos, Helios, rysunek ołówkiem do Iliady, Muzeum Narodowe w Warszawie
William-Adolphe Bouguereau: Świt, obraz olejny na płótnie, 1881

Eos (także Świt, Jutrzenka[1]; gr. Ἠώς Ēṓs ‘jutrzenka’, łac. Aurora ‘jutrzenka’, ‘zorza’) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie zorzy porannej, brzasku i świtu[2][3]; jedna z tytanid; utożsamiana z Hemerą i rzymską Aurorą[4][5].

Należała do drugiego pokolenia tytanów[6]. Była bóstwem związanym z kultem jutrzenki. Według wierzeń starożytnych Greków każdego świtu przemierzała niebo na lekkim rydwanie, zaprzężonym w parę białych lub różowych koni – Lamposa (Świecącego, Jasnego) i Faetona (Promiennego, Błyszczącego)[7][8][9]. Swą wędrówkę rozpoczynała (wynurzała się z fal Okeanosa) na Wschodzie (kraina północno-wschodnia Grecji) i kończyła (zanurzała się w falach Okeanosa) na Zachodzie, po drugiej stronie widnokręgu[10]. Otwierała „wrota dnia” (bramę nieba) przed wozem Heliosa[11][5]. Rozpraszała mroki nocy, zwiastowała światło dnia ludziom i bogom[12][13]. Jej nadejście zapowiadał Fosforos (Gwiazda Poranna) – „jaśniejący syn Jutrzenki”[14][15][16].

Zanim pojawi się na niebie wóz słońca, znad brzegów Oceanu wyjeżdża na lekkim rydwanie Eos, różanopalca bogini jutrzenki. Piękne oblicze młodej bogini jaśnieje rumieńcem zorzy porannej, a wśród szarych świtów zakwita jej szata barwy szafranu[17].

Uchodziła za córkę tytana Hyperiona i tytanidy Tei (albo tytana Pallasa) oraz za siostrę Heliosa i Selene, przypuszczalnie także Tytana[2][11][18][19].

Była bardzo kochliwa. Uprowadziła i uwiodła kilku mężczyzn, m.in.: olbrzyma Oriona, Kefalosa, Klejtosa[2][9][11]. Ze swoim pierwszym mężem, tytanem Astrajosem, miała liczne potomstwo, m.in. gwiazdy[a][20], Fosforosa (Hesperosa; bóstwo uosabiające planetę Wenus)[b][21], Boreasza, Zefira, Notosa, Eurosa, przypuszczalnie także Apeliotesa, Kajkiasa, Lipsa, Skirona (bóstwa uosabiające wiatry)[2][11][22][23][24].

Ze związku z Titonosem (był jej drugim mężem) urodzili się synowie Emation i król Etiopii, Memnon, który zginął pod Troją[2][11]. Długo opłakiwała swego syna Memnona, zabitego przez Achillesa (łzy jej opadły na ziemię w postaci kropel porannej rosy)[2][16]. Dla Titonosa uprosiła u boga Zeusa dar nieśmiertelności, ale zapomniała uprosić dar wiecznej młodości. Gdy Titonos stał się zupełnie niedołężny, Zeus zamienił go w świerszcza lub cykadę[9][25].

W panteonie greckim odgrywała ona drugorzędną rolę, a jej kult należał do rzadkości. W mitach pojawiała się sporadycznie.

W sztuce przedstawiana jest zwykle jako urodziwa kobieta z wielkimi skrzydłami u ramion, w peplosie szafranowego (intensywnie żółty) koloru[2][26], powożąca rydwanem lub w locie przed wozem Heliosa, z kwiatami i pochodnią w ręce. Starożytni Grecy nazywali ją „różanopalcą” (gr. rododáktylos ‘mająca palce w kolorze przypominającym płatki róż’), „szafrannoszatą” (gr. krokópeplos ‘w peplosie szafranowego koloru’)[2][9][27].

Wyobrażenie o bogini przejawia się w sztukach plastycznych, między innymi w greckim malarstwie wazowym (wazy z V wieku p.n.e. ukazujące skrzydlatą Eos goniącą Kefalosa oraz opłakującą Memnona), malarstwie olejnym i rzeźbie, oraz w muzyce i literaturze (Iliada Homera).

Imieniem bogini została nazwana jedna z planetoid – (221) Eos.

  1. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie sjp.pwn.pl 1
    BŁĄD PRZYPISÓW
  2. a b c d e f g h Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie V. Zamarovský
    BŁĄD PRZYPISÓW
  3. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Odyseja
    BŁĄD PRZYPISÓW
  4. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie V. Zamarovský 3
    BŁĄD PRZYPISÓW
  5. a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Mała encyklopedia
    BŁĄD PRZYPISÓW
  6. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie maicar.com 1
    BŁĄD PRZYPISÓW
  7. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie maicar.com 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  8. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Odyseja 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  9. a b c d Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Z. Kubiak
    BŁĄD PRZYPISÓW
  10. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie J. Parandowski
    BŁĄD PRZYPISÓW
  11. a b c d e Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie P. Grimal
    BŁĄD PRZYPISÓW
  12. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Iliada 1
    BŁĄD PRZYPISÓW
  13. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Iliada 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  14. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Iliada 3
    BŁĄD PRZYPISÓW
  15. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Odyseja 4
    BŁĄD PRZYPISÓW
  16. a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie W. Kopaliński, Sł. mitów
    BŁĄD PRZYPISÓW
  17. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie J. Parandowski 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  18. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie P. Grimal 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  19. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie theoi.com
    BŁĄD PRZYPISÓW
  20. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie J. Parandowski 3
    BŁĄD PRZYPISÓW
  21. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie P. Grimal 4
    BŁĄD PRZYPISÓW
  22. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie V. Zamarovský 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  23. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie V. Zamarovský 4
    BŁĄD PRZYPISÓW
  24. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie theoi.com 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  25. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie M. Pietrzykowski
    BŁĄD PRZYPISÓW
  26. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie sjp.pwn.pl 2
    BŁĄD PRZYPISÓW
  27. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Homer Iliada 4
    BŁĄD PRZYPISÓW


Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>
BŁĄD PRZYPISÓW