Imperium brytyjskie

Imperium brytyjskie
British Empire
1583–1997
Flaga
Flaga
Hymn:
God Save the King
God Save the Queen
Położenie Wielkiej Brytanii
Wszystkie terytoria wchodzące w różnym okresie w skład imperium brytyjskiego
Język urzędowy

angielski (de facto)

Stolica

Londyn

Ustrój polityczny

monarchia parlamentarna

Typ państwa

imperium kolonialne

Pierwszy król lub królowa

Anna (królowa Wielkiej Brytanii) Elżbieta I (królowa Anglii) Jakub VI (król Szkocji)[a]

Ostatni król lub królowa

Elżbieta II

Szef rządu

premier (ostatni) Tony Blair

Powierzchnia
 • całkowita


około 35 800 000 km²

Liczba ludności (1925)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


478 000 000
13 osób/km²

Waluta

funt szterling (£)

Data powstania

1583 (pierwsza kolonia w Nowej Fundlandii)

Zakończenie dekolonizacji

1997 (przekazanie Hongkongu Chinom)

Religia dominująca

hinduizm, islam, chrześcijaństwo (anglikanizm, katolicyzm), buddyzm, religie pierwotne[1]

Strefa czasowa

UTC od –12 (Hawaje)
do +14 (Tokelau)

Terytoria zależne

Kanada
(dominium 1867–1953)
Australia
(dominium 1901–1953)
Nowa Zelandia
(dominium 1907–1953)
Nowa Fundlandia
(dominium 1907–1949)
Związek Południowej Afryki
(dominium 1910–1953)
Wolne Państwo Irlandzkie
(dominium 1922–1937)
Irlandia
(dominium 1937–1949)
Indie
(dominium 1947–1950)
Pakistan
(dominium 1947–1956)
Cejlon
(dominium 1948–1953)

Imperium brytyjskieimperium kolonialne obejmujące dominia, kolonie, protektoraty, terytoria mandatowe i inne terytoria zależne należące do Wielkiej Brytanii lub przez nią zarządzane. Rozwinęło się z kolonii i placówek handlowych zakładanych przez Anglię pomiędzy końcem XVI a początkiem XVIII wieku. U szczytu swojej potęgi było największym imperium w historii świata i przez ponad stulecie było jedynym supermocarstwem[2]. Największą powierzchnię osiągnęło po I wojnie światowej, ale wtedy największe składowe imperium, Kanada i Australia oraz kilka mniejszych, były już dominiami, czyli prawie niezależnymi państwami, jedynie uznającymi zwierzchność korony brytyjskiej. W 1925 roku imperium brytyjskie zamieszkiwało około 478 milionów ludzi, co stanowiło jedną czwartą ówczesnej ludności świata[3]. Liczyło około 35,8 mln km² powierzchni, tj. prawie jedną czwartą powierzchni lądowej Ziemi[3]. W rezultacie jego dziedzictwo polityczne, prawne i kulturowe, podobnie jak język angielski, rozprzestrzeniło się w wielu częściach świata. U szczytu swojej potęgi było często określane jako „imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce”, gdyż dzięki jego rozległości zawsze istniało takie terytorium do niego należące, gdzie trwał dzień.

W XV i XVI wieku, epoce wielkich odkryć geograficznych, Portugalia i Hiszpania przodowały w odkrywaniu nowych ziem i w rezultacie utworzyły ogromne imperia kolonialne. O ile do pierwszej połowy XVII wieku głównym przeciwnikiem Anglii na morzach i oceanach była Hiszpania, to po upadku hiszpańskiej dominacji w połowie XVII wieku, na czoło wysunęły się Holandia – największa potęga morska, która zaczęła zakładać własne kolonie i sieci handlowe w Ameryce i Azji – oraz Francja – największa potęga europejska, również rozwijająca stopniowo ekspansję kolonialną[4]. W wyniku kolejnych wojen prowadzonych tym razem z tymi potęgami w XVII i XVIII wieku, Anglia (a następnie Wielka Brytania zawiązana w 1707 roku w wyniku unii między Anglią i Szkocją) stała się dominującą potęgą kolonialną w Ameryce Północnej i Indiach.

Uzyskanie niepodległości przez trzynaście kolonii w Ameryce Północnej w 1783 roku, w wyniku rewolucji amerykańskiej, spowodowało, że Wielka Brytania utraciła jedne ze swoich najstarszych i najludniejszych kolonii. Uwaga Brytyjczyków zwróciła się wówczas w kierunku Azji, Afryki i Pacyfiku. Po pokonaniu Francji w wojnach napoleońskich zakończonych w 1815 roku, Wielka Brytania na niemal stulecie stała się supermocarstwem i zdobywała nowe posiadłości na całym świecie. Jedyny rywal Wielkiej Brytanii – Rosja – został pokonany w wojnie krymskiej z lat 1853–1856 i rozpoczął się szczytowy okres potęgi brytyjskiej. Jednocześnie kolonie zamieszkane w większości przez białych mieszkańców uzyskały znaczny zakres autonomii, a niektóre z nich uzyskały status dominium.

Pod koniec XIX wieku Niemcy i Stany Zjednoczone zaczęły zagrażać dominacji gospodarczej Wielkiej Brytanii. Narastające współzawodnictwo polityczne i gospodarcze między Wielką Brytanią a Niemcami było jedną z głównych przyczyn wybuchu I wojny światowej, w czasie której Wielka Brytania w znacznym stopniu opierała się na zasobach swojego imperium. Wojna spowodowała ogromne straty ludnościowe oraz finansowe i chociaż wkrótce po jej zakończeniu imperium osiągnęło swój największy zasięg terytorialny, straciło pozycję dominującej potęgi gospodarczej i militarnej. Podczas II wojny światowej Japonia okupowała brytyjskie kolonie w Azji Południowo-Wschodniej. Pomimo ostatecznego zwycięstwa Wielkiej Brytanii i jej sojuszników, nadszarpnęło to jej prestiż i przyspieszyło upadek imperium. Indie Brytyjskie, najcenniejsza i najludniejsza posiadłość brytyjska, uzyskały niepodległość dwa lata po zakończeniu wojny.

Po zakończeniu II wojny światowej, w ramach procesu dekolonizacji, Wielka Brytania przyznała niepodległość większości terytoriów wchodzącym w skład imperium brytyjskiego. Proces zakończył się wraz z przekazaniem Hongkongu Chinom w 1997 roku. Pozostałością po dawnym imperium są znajdujące się pod zwierzchnictwem Wielkiej Brytanii brytyjskie terytoria zamorskie. Po uzyskaniu niepodległości wiele byłych kolonii brytyjskich stało się państwami-członkami Wspólnoty Narodów. Głową państwa w 15 z nich (w tym w Wielkiej Brytanii) jest monarcha brytyjski. Państwa te określane są mianem commonwealth realms.


Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>
BŁĄD PRZYPISÓW
  1. Great Britain, Census Office: Census of the British empire. 1901. Report with summary and detailed tables for the several colonies, &c., area, houses, and population; also population classified by ages, condition as to marriage, occupations, birthplaces, religions, degrees of education, and infirmities. Londyn: Darling & Son, Ltd., 1906, s. XLIX-L.
  2. Niall Ferguson: Empire, The rise and demise of the British world order and the lessons for global power. Basic Books, 2004. ISBN 0-465-02328-2.
  3. a b International Statistical Yearbook 1926. Geneva: League of Nations, 1927, s. 10–15.
  4. Ferguson 2004b ↓, s. 2.