Reforma administracyjna w Polsce (1999)

Reforma administracyjna Polski — reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, której głównymi skutkami było wprowadzenie trójstopniowej struktury podziału terytorialnego oraz utworzenie instytucji samorządu terytorialnego w powiatach i województwach. Weszła w życie 1 stycznia 1999 roku i stanowiła jedną z czterech reform, wprowadzających znaczące zmiany w państwie.

Wprowadzony w 1975 roku, dotychczasowy podział administracyjny na 49 województw był krytykowany od momentu jego wdrożenia oraz szeroko uznawany za wadliwy, a konkretne koncepcje jego zmiany pojawiły się już w pierwszej połowie lat 80. XX wieku.

W 1990 roku wprowadzono władzę samorządową na poziomie gmin, co poskutkowało koniecznością skonkretyzowania pojęcia rejonu jako instytucji pośredniej pomiędzy samorządem a administracją rządową. Prace nad reformą podziału terytorialnego, którego głównymi założeniami było zmniejszenie liczby województw oraz wprowadzenie powiatów na bazie istniejących rejonów rozpoczęto utworzeniem rządowego biura ds. reformy pod koniec 1992 roku.

Wynikiem działań zespołu był przedstawiony w czerwcu 1993 roku projekt podziału kraju na powiaty oraz jego poprawiona wersja, upubliczniona we wrześniu tego roku. W tym samym roku przygotowano tzw. „program pilotażowy” dla dużych miast, a jego wdrożenie w 1994 roku miało być przygotowaniem państwa na przyjęcie pakietu reform oraz nowego podziału administracyjnego od 1995 roku.

Zwycięstwo w wyborach w 1993 roku partii opozycyjnych spowodowało spowolnienie prac nad reformą. Nabrały one z powrotem tempa dopiero po kolejnych wyborach, na przełomie 1997 i 1998 roku.

Rządowy projekt podziału administracyjnego stopnia wojewódzkiego, zaprezentowany w marcu 1998 roku, przewidywał utworzenie 12 województw. Poprawki Senatu wprowadziły trzy kolejne województwa, lecz ustawa w takim kształcie została zawetowana przez prezydenta. Kilka tygodni później, po zawarciu porozumienia między rządzącymi AWS i UW oraz opozycyjnym SLD i zwiększeniu liczby województw do 16, uchwalono ostateczną wersję podziału, która obowiązuje od 1 stycznia 1999 roku. W toku prac nad reformą odrzucono jej alternatywne warianty, przewidujące utworzenie 17, 25, 27, 31 lub 49 województw.

Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

Podział administracyjny Polski od czasu wprowadzenia reformy nie ulegał większym zmianom. Najważniejsze z nich wdrożono w 2002 roku, tworząc 7 nowych powiatów. Od ostatnich zmian w liczbie jednostek administracyjnych, które zaszły w 2019 roku, Polska dzieli się na 16 rządowo-samorządowych województw, obejmujących łącznie 380 samorządowych organów stopnia powiatowego (314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu). W skład powiatów z kolei wchodzi łącznie 2477 gmin, stanowiących trzeci stopień podziału administracyjnego oraz podstawową jego jednostkę.