Zamach stanu w Iranie (1953)

Operacja Ajax
zimna wojna
Ilustracja
Ludzie na ulicach Teheranu w czasie zamachu stanu
Czas

15–19 sierpnia 1953

Miejsce

Teheran

Terytorium

Iran

Przyczyna

demokratyczne reformy Mohammada Mosaddegha, nacjonalizacja brytyjskiego koncernu Anglo-Persian Oil Company

Wynik

zwycięstwo puczystów, przywrócenie monarchii absolutnej i ponowne uzależnienie Iranu od Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych

Strony konfliktu
Rząd Iranu Puczyści
 Stany Zjednoczone
 Wielka Brytania
Dowódcy
Mohammad Mosaddegh
Hosejn Fatemi
Karim Sandżabi
Mohammad Reza Pahlawi
Fazlollah Zahedi
Dwight Eisenhower
Winston Churchill
brak współrzędnych

Zamach stanu w Iranie (1953)zamach stanu, w rezultacie którego odsunięto od władzy irańskiego demokratycznego premiera Mohammada Mosaddegha w 1953 roku. Zamach zaaranżowany został przez Wielką Brytanię (ponad nazwą „Operation Boot”) i Stany Zjednoczone (pod nazwą Projekt TPAJAX)[1][2].

Mossadegh starał się ograniczyć absolutną władzę szacha, co gwarantowała konstytucja z 1906 roku, dzięki jego polityce Iran stał się krajem demokratycznym. Dokonana została również nacjonalizacja irańskiego przemysłu naftowego, kontrolowanego przez należącą do rządu Wielkiej Brytanii, Anglo-Persian Oil Company (obecnie znana jako BP)[3][4][5]. Zamach stanu przeprowadzony został przez jednostki wojskowe generała Fazlollaha Zahediego. W wyniku zamachu szach Mohammad Reza Pahlawi mógł dalej rządzić krajem jako monarcha absolutny. Aż do czasu obalenia szacha w lutym 1979 roku jego rządy opierały się głównie na wsparciu ze strony Stanów Zjednoczonych[3][6].

W sierpniu 2013 roku, CIA oficjalnie przyznała się do tego, że była zaangażowana zarówno w planowanie i wykonanie zamachu; przekupywanie irańskich polityków, wojskowych, urzędników oraz szerzenie propuczystowskiej propagandy[7]. CIA określiła zamach jako przeprowadzony „pod kierunkiem CIA” i jako „akt polityki zagranicznej USA, opracowany i zatwierdzony na najwyższych szczeblach władzy”[8].

  1. Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization. I.B.Tauris. 2007. s. 775 oraz 1082. ISBN 978-1-84511-347-6.
  2. Bryne, Malcolm (18 kwietnia 2013). „CIA Admits It Was Behind Iran’s Coup”. Foreign Policy.
  3. a b Kressin, W.K. „Prime Minister Mossadegh and Ayatullah Kashani”. dtic.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-12)]..
  4. Milani, Abbas (2008-11-01). Eminent Persians. ISBN 978-0-8156-0907-0.
  5. Milani, Abbas (2011-01-04). The Shah. ISBN 978-0-230-11562-0.
  6. U.S. foreign policy in perspective: clients, enemies and empire. David Sylvan, Stephen Majeski, s. 121.
  7. Saeed Kamali Dehghan; Richard Norton-Taylor (19 kwietnia 2013). „CIA admits role in 1953 Iranian coup”. The Guardian.
  8. „In declassified document, CIA acknowledges role in '53 Iran coup”. Cnn.com.