Back Eteriese olie Afrikaans زيت عطري Arabic Aceite esencial AST Efir yağı Azerbaijani Эфірныя алеі Byelorussian Етерично масло Bulgarian Eterično ulje BS Oli essencial Catalan ڕۆنی بۆندار CKB Silice Czech

Olejek eteryczny

Lawenda wąskolistna – jedna z wielu roślin olejkodajnych

Olejek eteryczny (łac. oleum aetherium, oleum aethereum)[1] – ciekła, lotna substancja zapachowa, znajdująca się najczęściej w specjalnych komórkach tkanki wydzielniczej roślin. Takie komórki są charakterystyczne dla roślin olejkodajnych, na przykład gatunków z rodziny sosnowatych, jasnotowatych, mirtowatych, rutowatych i baldaszkowatych. Pod względem składu olejek jest mieszaniną rozmaitych związków chemicznych, jak ketony, aldehydy, alkohole, estry, laktony, terpeny, oraz innych związków organicznych, w tym zawierających azot i siarkę związków o nieprzyjemnym zapachu (aminy, tiole)[1].

Do połowy XX wieku olejki były uważane przez botaników za produkt odpadowy przemiany materii, niemający wpływu na rozwój roślin. Sytuacja uległa zmianie z chwilą opublikowania pracy Gottfrieda Fraenkla (1959), który stwierdził, że metabolity wtórne decydują o żywieniowych zachowaniach owadów[2]. Spostrzeżenie zapoczątkowało intensywny rozwój badań w dziedzinie ekologii, dotyczących koewolucji biochemicznej zwierząt i roślin oraz roli substancji semiochemicznych w kształtowaniu struktury współczesnych ekosystemów[3].

Olejki lotne pozyskuje się na skalę przemysłową ze świeżych bądź suszonych roślin. Są wyodrębniane z odpowiedniego surowca roślinnego najczęściej przez destylację z parą wodną lub ekstrakcję[1]. Są stosowane, wraz z innymi substancjami zapachowymi, w perfumiarstwie (perfumy, woda kolońska). Olejki lub całe rośliny olejkodajne są też wykorzystywane jako przyprawy, środki terapeutyczne (ziołolecznictwo) oraz w aromaterapii[1].

  1. ↑ a b c d Marta K. Grochowalska, Skąd się wzięło określenie „olejek eteryczny”, czyli o wpływie tradycji alchemicznej na współczesną aromaterapię, [w:] Aleksander K. Smakosz, Mateusz Dąsal (red.), Wpływ alchemii na współczesny świat: medycyna, farmacja, kultura, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 95–109.
  2. ↑ Gottfried S. Fraenkel, The Raison d'Etre of Secondary Plant Substances: These odd chemicals arose as a means of protecting plants from insects and now guide insects to food, „Science”, 129 (3361), 1959, s. 1466–1470, DOI: 10.1126/science.129.3361.1466, PMID: 13658975 (ang.).
  3. ↑ J.B. Harborne: Ekologia biochemiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 55-57, 74-82. ISBN 83-01-12242-0.